Eerlijk gezegd: het klinkt als een vage marketingterm. Co-creatie. Tegelijk zou het zo een gemeenplaats of open deur kunnen zijn die je al scrollend op LinkedIn tegenkomt.
Belangrijkdoenerij binnen de bubbel. Maar oh nee, co-creatie is echt belangrijk. Een warm pleidooi.

Ja, het is een marketingterm. Van oudsher, maar steeds vaker komt co-creatie voorbij. Co-creatie is een vorm van samenwerking, waarbij alle deelnemers invloed hebben op het proces + het resultaat. Je investeert zogezegd in draagvlak omdat iedereen die dat kan en wil, mee heeft gewerkt aan een product. De betrokkenheid bij je bedrijf of organisatie wordt groter als de klant, het lid zelf inspraak heeft in het proces. En dan niet alleen in de algemene ledenvergadering of aan de kassa: maar direct voordat er sprake is van een eindproduct.

En vermoedelijk deed je zelf al aan co-creatie. Bijvoorbeeld tijdens het in elkaar zetten van een IKEA-nachtkastje. Immers: je maakte zelf de finale versie of zelfs net even anders dan hoe de handleiding je adviseerde.

Deze IKEA-werkwijze lijkt sympathiek en zorgt schijnbaar voor kostenbesparing. Maar mijn pleidooi heeft te maken met een ander voordeel. Je creëert waarde.

Voorbeelden
* Wikipedia. Je opent een eigen pagina over een onderwerp en laat andere gebruikers aanvullen en verbeteren
* Android en Linux. Met ‘Unites the world’ als slogan. Je kunt je eigen app maken of laten ontwikkelen en die uploaden voor Android gerelateerde apparaten. Die zich weer aanpassen op wat de gebruiker wil. Hier heet co-creatie: Open Source. De nieuwste Android apps (sterke link met Google anno 2017) zijn veel minder open-source vanwege bedreigingen waaronder, cyber crime, hacks, etc.
* Lays en de ‘Patatje Joppie’. Chipsfabrikant Lays vroeg Nederlanders in 2010: “Wat is jullie favoriete smaak?” Van de meest populaire werd een eigen chipslijn van gemaakt. Het werd ‘Patatje Joppie’
Met deze 'Maak de Smaak' campagne is de daling van het marktaandeel van Lay's omgebogen naar groei en vond Nederland tegelijkertijd zijn favoriete chipje.
* Datumprikker. Samen een datum voor een vergadering, feestje, etc prikken.
* LEGO Ideas. Heb je een leuk idee voor een LEGO-bouwwerk? Upload het op de website van LEGO, vraag om feedback en presenteer het aan een miljoenenpubliek. Win je de meeste fans? Dan maakt LEGO de nieuwe set.
* Zwolse nattevoetenkaart. Klimaatverandering zorgt voor meer en heftigere regenbuien. Met name in een laag rivierengebied zoals bij Zwolle een forse bedreiging wanneer het water niet snel weg kan komen. Met een heuse ‘nattevoetenkaart’ worden bewoners opgeroepen om filmpjes en foto’s te delen van eerdere clusterbuien, wanneer kelders, garages en straten volliepen. Door deze in een kaart te plaatsen ziet de gemeente waar de knelpunten zijn om die vervolgens met bewoners aan te pakken. En, vanuit de gemeente wordt gezegd: “We hebben absoluut niemand willen verplichten, maar je ziet dat 80 % geheel vrijwillig meedoet."

Waardecreatie
Doordat meerdere mensen werkten aan een resultaat zijn er veel voordelen. Een aantal: kostenbesparing (denk aan de IKEA, of aan de apps), innovatie (in Zwolle plaatsen ze sterke maar transparante ‘infiltratiekratten’ onder tuinen en werden tegels vervangen voor groene planten),maar bovenal: eigenaarschap. Het meest sterke: de consument, het lid, de bewoner is diegene die betaalt, het product of de gedachte in leven houdt of zogezegd: bestendigt. Daarmee is het duurzaamheidskwestie geworden, die past bij sterke trends zoals de circulaire economie. Wat je (gezamenlijk) maakt blijft van jezelf als groep, gemeente, klant of gast. En zou – vanuit de gedachte van eigenaarschap- niet weggegooid worden, eerder aangepast, vernieuwd, verbeterd.

Ligt de waarheid wel in het midden?
Ook in het onderwijs wordt co-creatie toegepast. Geïnspireerd door een Russische psycholoog (Lev Vygotski) leren veel kinderen op basis van ‘sociale constructie’. Het betekent dat de wereld om het kind heen een zone is van de ‘volgende’ ontwikkeling. En dat de meester of juf die stap er naar toe aanmoedigt. Sociale processen bewerken uiteindelijk subjectief de kennis, dat wat geleerd wordt.
Critici zeggen dat je dan ook een onbevoegde docent voor de klas kan zetten, als het toch maar een procesbegeleider is.

Maar wat als de wereld om het kind heen verrot is, doordrenkt met ellende (vergelijk: Aleppo, kindermisdrijf, armoe, etc.) Is de subjectieve of heersende mening dan geen gevaar, als de wereld om welke reden dan ook niet het schone, zuivere of wettelijke biedt? Gevaarlijke gedachte (?): is dit niet ook de kern van de kritiek van de tegenstanders van ‘cultuur marxisme’?

Maar ook wetenschappers, journalisten, historici zullen niet staan te springen als waarheden en feiten ontstaan op basis van dagkoersen en/ of een schreeuwende meerderheid. Of denk aan religieuze leiders en de discussie over voltooid leven, polioprikken en abortus.

Een doorsnee schoolklas in Noord-Korea wordt dagelijks multimediaal geïndoctrineerd dat bommen gooien goed is en dat Amerika de vijand is, zo weten we dankzij verschillende reportages. Dat kan nooit de bedoeling zijn geweest van het sociaal constructivisme. Als uitwerking van co-creatie.

Dit warme pleidooi voor co-creatie moet aangevuld worden met een vraag om leiderschap.

De essentie delen
Waar een leerkracht het leerproces ondersteunt, faciliteert een gemeente in het geval van Zwolle bewoners om samen na te denken over wateroverlast. Bedrijven die co-creatie (en ja: het blijft een slicky managementbegrip) toepassen hebben inspiratieplekken of ‘kantoortuinen’.
Succesvol en moreel verantwoordelijk gebruik van co-creatie begint bij trekkers, facilitators. Leiders. Die de essentie weten te vinden waarom we überhaubt beginnen aan co-creatie. Leiders die de ‘waarom’ vraag stellen, het gesprek aangaan over wat schoonheid is. Het juiste, wat vandaag en morgen goed is. Wat wettelijk past of gewoon heel praktisch: waar wel een een dt wordt geschreven en waar niet.

Voorwaarden om te co-creëren
* Een basis van gelijkwaardigheid voor en door iedereen die mee doet
* Begrip voor verschillen. Meer mensen brengen meer maar ook andere talenten mee
* Luisteren, luisteren en nog eens luisteren
* Een tafel, wijkgebouw, website, of app-groep om te verbinden
* Bereidheid om de eigen waarheid los te kunnen laten
* Cijfers, feedback- en evaluatiemomenten. Waar staan we inmiddels?
* Een duidelijke uitspraak, helder idee, inspirerende gedachte ‘waarom’ je bij elkaar zit
* Een facilitator of coördinator (leider) die de essentie bewaakt
* Ruimte geven om ook ‘vrij’ te zijn. Co-creatie is geen trouwfeest met huwelijkse voorwaarden.

Vroeger had je bedrijven en organisaties met werknemers met een vast contract. Dat was duidelijkheid en het gaf zekerheid en stabiliteit. Vandaag de dag is dat anders. Niet voor niets was en is het onderwerp in de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen en de onderhandelingen. Raaak Personeel zette helder op een rij wat welke partij wil.

Met Rumspringa heb ik ook te maken met deze verandering rond werkzekerheid. Maar kijk er mogelijk anders naar. In de jacht naar opdrachten en (tijdelijke) banen ontstaat een ratrace waarbij je streeft beter te zijn dan een ander. Maar ook belangrijker. En meer waardevol. Het gaat er om wie er de beste is. Dan moét je wel gekozen worden.

Ik zie dit als een ouderwetse manier van denken. Vergelijkbaar met het kiezen van een team in de gymles vroeger op school. Ondenkbaar dat dit nu nog gebeurt. De beste eerst, de zwakken bleven het langste aan de kant staan. Natuurlijk: als ondernemer moet je je zaakjes goed op orde hebben. Inderdaad: het gaat om kwaliteit. Maar vraagt deze tijd van snelheid, wisselende contacten, verschillende samenstellingen, los werk en veranderende uitdagingen ook niet om een stabiel aanbod?

Gaat het om de vraag wie 'dé beste' is of wat 'hét beste' is? Ik pleit voor het laatste.

In plaats van competitie: samenwerken. Van beter dan naar: gelijkwaardig als. Van een hiërarchie naar respectvol afstemmen en aanspreken. Van functies naar rollen. Omdat leeftijd, ervaring of wat voor ouderwetse argumenten niet meer de doorslag geeft. Het gaat om expertise. Gelukkig zijn er de coöperaties.

Wat ik doe is echt nog geen voorbeeld. Maar ik begin nog maar net. Ik collaboreer al wel met andere (kleine) ondernemers. Met ZZP'ers. Omdat samenwerken loont. Hét beste is dan accepteren dat iedereen weer ergens anders in uitblinkt.

Ik laat mijn inspireren door de soms wat op het eerste oog gekke Amish (daarom ook 'Rumspringa'). Zij bouwen, als de tijd er rijp voor is, in één dag een huis voor een lid van de gemeenschap. Dat lukt niet omdat iedere vrijwilliger timmerman is, het lukt omdat men respecteert dat iedereen ergens goed in is en samen je in staat bent tot verrassende resultaten.

Met Rumspringa zet ik in op lokaal, klein en positief. Op vertrouwen op expertise en kwaliteit. Vertrouwen in de zin van: helpen maar ook kunnen loslaten. Omdat je niet altijd dé beste kan zijn. De wereld ziet er morgen weer heel anders uit.

Nee, dit is geen overzicht met een mening. Het is een overzicht van kantelmomenten waarin scenarioschrijver Ajé Boschhuizen (NTR Sinterklaasjournaal) de positie van Zwarte Piet in het Sinterklaasverhaal probeert te veranderen. Van Zwarte Piet, via Regenboogpieten naar roetveeg- en witte Pieten.